ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU

Anayasa Mahkemesi'ne (AYM) Bireysel Başvuru, temel hak ve özgürlüklerinin kamu gücü tarafından ihlal edildiğini düşünen vatandaşlarımızın haklarını arayabilecekleri, ikincil nitelikte etkili bir iç hukuk yoludur. Bu yol, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda güvence altına alınmış ve aynı zamanda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve ek protokolleri kapsamında yer alan temel hak ve özgürlüklerin ihlali iddiasıyla kullanılabilir.

Bu süreç, 7 Mayıs 2010 tarihinde Anayasa'da yapılan değişikliklerle hukuk sistemimize girmiş ve 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren etkin bir şekilde uygulanmaktadır.

Başvurunuzun kabul edilmesi ve esasının incelenmesi için gerekli prosedürlerin ve kabul edilebilirlik kriterlerinin eksiksiz yerine getirilmesi hayati önem taşımaktadır. Zira bugüne kadar sonuçlandırılan başvuruların %86,5 gibi çok yüksek bir oranı kabul edilemezlik kararlarıyla sonuçlanmıştır. Bu durum, usul ve esasların iyi bilinmesinin, dolayısıyla vekillik hizmetimizin önemini ortaya koymaktadır.

Bireysel Başvuru Kapsamındaki Temel Konular

1. Kimler Başvuru Yapabilir? (Kişi Bakımından Yetki)

• Gerçek Kişiler: İhlalden dolayı güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenen herkes başvurma hakkına sahiptir.

• Özel Hukuk Tüzel Kişileri: Dernekler, vakıflar ve şirketler gibi özel hukuk tüzel kişileri, sadece tüzel kişiliklerine ait haklarının ihlal edilmesi gerekçesiyle başvurabilirler.

• Dolaylı Mağdurlar: Hakkı doğrudan ihlal edilen kişinin başvuru yapamadığı durumlarda (örneğin yaşam hakkı veya kötü muamele ihlallerinde), doğrudan mağdur ile başvuran arasında özel bir bağ bulunuyorsa (yasal mirasçı gibi), dolaylı mağdur olarak başvuru yapılabilir.

• Kısıtlılar: Haklarında kısıtlılık kararı verilmiş kişiler, vasiden izin almadan kendi adlarına bireysel başvuru yapma hakkına sahiptir.

• Başvuramayacak Olanlar: Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz. Yabancılar, yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili başvuruda bulunamazlar.

2. Hangi Haklar Kapsamdadır? (Konu Bakımından Yetki)

Başvuruya konu edilebilecek hakların, hem Anayasa hem de AİHS kapsamında güvence altına alınmış olması şarttır.

Başvuruya Konu Edilebilecek Temel Haklar Arasında İlk Sırada Yer Alanlar:

• Adil Yargılanma Hakkı: İhlal kararlarında %76,8 gibi büyük bir orana sahiptir. Tarafsız ve bağımsız mahkemede yargılanma, makul sürede yargılamanın bitirilmesi, kararın gerekçeli olması ve etkin başvuru hakkı bu kapsamdadır.

• Yaşam Hakkı, Maddi ve Manevi Bütünlüğün Korunması.

• Mülkiyet Hakkı.

• Özel ve Aile Hayatının Korunması.

• İfade Özgürlüğü.

• Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Hakkı (Tutuklama gibi tedbirler en çok konu edilen ihlaller arasındadır).

Başvuru Yapılamayacak İşlemler: Yasama işlemleri, düzenleyici idari işlemler, Anayasa Mahkemesi kararları ve Anayasa'nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamaz.

3. Kabul Edilebilirlik Kriterleri (Vekillik Hizmetinin Önemi)

Bireysel başvurunun başarılı olması için kabul edilebilirlik kriterlerini sağlamak zorunludur. Deneyimli bir vekilin rolü, özellikle bu kritik aşamada, başvurunun usul eksiklikleri nedeniyle reddedilmesini (kabul edilemezlik kararı) önlemektir.

A. Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesi Zorunluluğu

Bireysel başvuru yapmadan önce tüm idari ve yargısal olağan kanun yollarının usulüne uygun ve eksiksiz olarak tüketilmesi kanuni bir zorunluluktur. Olağan kanun yollarının usulüne uygun tüketilmemesi, başvuru yollarının tüketilmediği anlamına gelir.

Özel Dikkat Gereken Durumlar:

• AYM, birden fazla kanun yolu varsa en etkili kanun yolunun tüketilmesini ister. Örneğin, haksız tutuklama sonrası beraat kararı kesinleşirse, doğrudan AYM’ye başvurmadan önce Ceza Muhakemeleri Kanunu (CMK) m.141 uyarınca tazminat davası açılması şarttır.

• Olağanüstü kanun yollarına (yargılamanın yenilenmesi, kanun yararına bozma gibi) başvurulması, otuz günlük bireysel başvuru süresini durdurmaz ve bu yollar tüketildikten sonra yapılan başvurular süre aşımından reddedilir.

• Avukatınız olarak, başvurunuzun "açıkça dayanaktan yoksun" kabul edilmemesi için, iddialarınızı hem maddi hem de hukuki olarak temellendirmeyi, ihlale ilişkin süreçleri anlaşılır bir sırayla açıklamayı ve delilleri sunmayı sağlarız.

B. Başvuru Süresi

Başvurular, son olağan kanun yolunun tüketildiği veya başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yapılmak zorundadır. Bu süre hak düşürücüdür; süre aşımı olan başvurular Komisyonlar Başraportörü tarafından reddedilir.

Süre Hesabında Kritik Noktalar:

• Ceza davalarında Yargıtay ilamlarının tebliği yapılmadığından, AYM ilamın ilk derece mahkemesine ulaştığı tarihten itibaren 3 ay içinde öğrenildiğini varsayarak, bu 3 aylık sürenin sona ermesinden itibaren 30 günlük süreyi başlatır (toplam 3 ay + 30 gün).

• Uygulamada, nihai kararın fiziki tebliğ tarihi beklenmeden, kararın UYAP’tan veya e-tebligat yoluyla okunduğu tarih itibarıyla 30 günlük sürenin hesaplanması gerekmektedir.

• Vekiliniz olarak bu karmaşık süre hesaplamalarını doğru yaparak hak kaybınızın önüne geçeriz.

C. Başvuru Usulü ve Maliyet

Başvuru formu, İçtüzük'te belirtilen usul ve esaslara uygun, eksiksiz ve tam doldurulmalıdır. Başvuru formu ve eklerinin Kanun ve İçtüzük’e uygun hazırlanmaması veya eksikliklerin verilen kesin süre içinde giderilmemesi halinde başvuru reddedilir.

• Harc: Başvuru harca tabidir (2022 itibarıyla 664,10 TL; 2023 itibarıyla 1480,40 TL). Harcın ödendiğine dair belge zorunludur.

• Adli Yardım: Maddi durumunuzun yetersiz olduğunu fakirlik belgesiyle ispatlamanız halinde adli yardım talep edilebilir.

• Başvuru Yeri: Başvurular doğrudan AYM'ye, mahkemeler, ön bürolar, hukuk muhabere büroları veya yurt dışı temsilcilikleri aracılığıyla yapılabilir.

• Temsil: Vekil aracılığıyla yapılan başvurularda usulüne uygun vekaletnameye baro pulu yapıştırılmalı ve vekalet harcı ödenmelidir. Avukatınız olarak tüm bu usul şartlarını yerine getiririz.

4. Vekil Aracılığıyla Elde Edebileceğiniz Sonuçlar

Bireysel başvurunun kabul edilebilir bulunup esastan incelenmesi sonucunda AYM tarafından verilebilecek kararlar ve vekilinizin rolü şunlardır:

1. İhlal Kararı Verilmesi: AYM, hakkınızın ihlal edildiğine karar verirse, aynı zamanda ihlalin ve sonuçlarının tümüyle ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere de karar verir.

2. Yeniden Yargılama: İhlale bir mahkeme kararı neden olmuşsa, dosya ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere ilgili mahkemeye gönderilir. İlgili mahkeme, mümkünse dosya üzerinden karar vermekle yükümlüdür.

3. Tazminat: İhlale mahkeme kararı neden olmuşsa ve yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmuyorsa, başvurucu lehine tazminat kararı verilebilir. Avukatınız olarak, başvuru formunda uğranılan maddi ve manevi zararın tazmin edilmesi talebini ve tazminat miktarını açıkça belirtmeli ve temellendirmeliyiz. Aksi takdirde, ihlal kararı verilse bile tazminata hükmedilmeyecektir.

4. Tedbir Talepleri: Yaşamınıza, maddi veya manevi bütünlüğünüze yönelik ciddi bir tehlike bulunması halinde (örneğin sağlık durumu dikkate alınmadan tutulma veya sınır dışı işlemleri), başvuru formunda tedbir talep edilmesini ve gerekçelerini eksiksiz sunarak, tedbiren tahliye, hastaneye sevk ya da sınır dışı işleminin durdurulması gibi kararların alınmasını sağlayabiliriz.

Vekiliniz olarak temel amacımız, başvurunun karmaşık usul kurallarına takılmasını önlemek, başvurunuzu hukuki ve maddi olarak en güçlü şekilde temellendirmek ve en nihayetinde ihlalin tespiti durumunda yeniden yargılama veya tazminat yoluyla mağduriyetinizin giderilmesini sağlamaktır.

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru süreci, denize girmek gibidir. Amatör bir yüzücü, suyun keyfini sürmek yerine boğulma tehlikesiyle karşı karşıya kalabilir. Ancak deneyimli bir cankurtaran (vekil), akıntıları (süreleri), tehlikeli bölgeleri (kanun yolu tüketim şartlarını) bilerek, hedefine (ihlalin giderilmesine) güvenli bir şekilde ulaşmanızı sağlar. Başvurunun reddedilme oranının yüksekliği, bu yolun ne kadar teknik ve uzmanlık gerektirdiğinin en açık göstergesidir.

Not: Bu makale, yalnızca bilgilendirme amacı taşımakta olup, hukuki görüş veya taahhüt içermemektedir. Her somut olay, kendi özel koşulları çerçevesinde, uzman bir hukukçu tarafından değerlendirilmelidir.